بوتولینوم توکسین نوع آ که با نام عمومی بوتاکس در میان مردم شناخته می شود، یک نوروتوکسین بسیار قوی است که توسط باکتری بی هوازی و گرم مثبت کلاستریدیوم بوتولینوم Clostridium botulinum تولید می شود. سم بوتولینوم قوی ترین و کشنده ترین سم شناخته شده در جهان می باشد که موجب بیماری بوتولیسم می‌شود. امروزه استفاده از نوروتوکسین در دوز مناسب و کنترل شده که در شرایط آزمایشگاهی و طی فرآیندهای دقیق و استاندارد از باکتری کلاستریدیوم بوتولینوم تولید می شود.

بوتاکس، یکی از روشهای پیشرفته در زمینه زیبایی و پزشکی است که در سال‌های اخیر بسیار محبوب شده است. این ماده، که به نام رسمی بوتولینوم توکسین A شناخته می‌شود، از طریق تزریق نوروتوکسین بوتولینوم نوع A به محل ارتباط عصب-عضله و مهار نوروترانسمیتر استیل کولین، مانع از انقباض عضله شده و فلج موقت عضله را موجب می شود. از این ویژگی برای درمان و کنترل برخی از مشکلات زیبایی و پزشکی استفاده می‌شود. یکی از کاربردهای اصلی بوتاکس در زمینه زیبایی، کاهش چین و چروک‌های صورت است. با تزریق بوتاکس به عضلات مربوطه، این ماده به طور موقت قدرت انقباض عضلات را کاهش می‌دهد و تغییراتی را در ظاهر چین و چروک‌های صورت ایجاد می‌کند. این روش می‌تواند به طور موثری خطوط ریشه ای، چروک‌های پیشانی و چشم، و خطوط لب بالا را کاهش دهد. علاوه بر کاربردهای زیبایی، بوتاکس در زمینه پزشکی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای مثال، درمان برخی از اختلالات عضلانی مانند اسپاسم ماهیچه‌ها (مانند اسپاسم ماهیچه‌های گردن)، درمان میگرن، کنترل عرق‌ریزی بیش از حد و حتی برخی از اختلالات مربوط به سیستم ادراری. اختلالات سیستم ادراری بوتاکس در درمان برخی اختلالات سیستم ادراری نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. مهمترین کاربردهای بوتاکس در این حوزه عبارتند از: 1. ناتوانی ادراری: بوتاکس می‌تواند در درمان ناتوانی ادراری ناشی از اختلالات عضلانی مانند اسپاسم ماهیچه‌های مجرای ادراری، بروز ادرار ناخواسته و فشار بالا در مثانه مؤثر باشد. با تزریق بوتاکس به عضلات مربوطه، تنش عضلانی کاهش می‌یابد و کنترل بر فعالیت غیرارادی عضلات بهبود می‌یابد. 2. ادرار ناخواسته (incontinencenia (: بوتاکس می‌تواند در درمان ادرار ناخواسته (اورژانس ادراری) که ناشی از اسپاسم ماهیچه‌های مثانه می‌باشد، موثر باشد. با تزریق بوتاکس به عضلات مثانه، کنترل بر ادرار ناخواسته بهبود یافته و فشار در مثانه کاهش می‌یابد. 3. تنگی مجرای ادراری (Urethral stricture): در برخی موارد، بوتاکس ممکن است در درمان تنگی مجرای ادراری ناشی از اختلالات مانند بزرگ شدن پروستات (تنگی ادراری ناشی از بزرگی پروستات) مورد استفاده قرار گیرد. با تزریق بوتاکس به عضلات مربوطه، تنش عضلانی کاهش می‌یابد و عبور ادرار بهبود می‌یابد. مهم است بدانید که کاربرد بوتاکس در سیستم ادراری باید توسط یک پزشک متخصص و مجرب انجام شود. پزشک با بررسی و تشخیص دقیق، تعیین می‌کند که آیا بوتاکس برای درمان مشکل خاص شما مناسب است یا خیر، و میزان مناسبی از ماده را تزریق می‌کند. همچنین، درمان با بوتاکس نیازمند پیگیری‌های مکرر و مراقبت‌های بعد از تزریق است. تعرق زیاد بوتاکس می‌تواند در درمان اختلالات تعریق زیاد مانند هایپرهیدروز (تعریق بیش از حد در بخش‌های خاصی از بدن) مؤثر باشد. با تزریق بوتاکس به مناطق مشکل‌دار مانند زیر بغل، دستان، پاها و صورت، حرکت عضلات کنترل تعریق را کاهش داده و میزان عرق را کنترل می‌کند. • تعریق بیش از حد دست (Palmar hyperhidrosis): تزریق بوتاکس 80 الی 90% مشکل تعریق بیش از حد دست را برطرف می‌کند. تزریق در فواصل یک سانتی‌متری در کف دست انجام شده و لازم است که هر 6 ماه یکبار تکرار شود. • تعرق بیش از حد پا (Plantar hyperhidrosis): تزریق بوتاکس در کف پا، موجب کاهش فعالیت غدد تعریق و نیز کاهش تعریق بیش از حد می‌شود. تزریقات متعدد در فواصل یک سانتی متری در کف پا انجام می شود. • تعریق بیش از حد زیربغل (Armpits hyperhidrosis): این روش مورد تایید FDA بوده و روشی مطمئن جهت جلوگیری از تعریق بیش از حد می‌باشد که در80% موارد برای حل مشکل تجویز می‌شود و برای تداوم اثر، هر شش ماه مجدد باید تزریق شود. • تعریق بیش از حد صورت (Facial hyperhidrosis): با هدف جلوگیری از تعریق بیش از حد صورت، بین 50 تا 80% پزشکان استفاده از بوتاکس را تجویز می‌کنند. اسپاسم عضلانی سفتی و انقباض در ماهیچه‌ها می‌تواند باعث عدم تعادل در سیستم عصبی و ایجاد اسپاسم عضلانی (Spasticity) شود. این وضعیت از حرکت طبیعی مایعات بدن جلوگیری می‌کند و بر گفتار، حرکت و راه رفتن تأثیر می‌گذارد. اسپاسم ایجاد شده، می‌تواند مضر باشد و بر عملکرد سایر نواحی بدن اثر بگذارد. تاثیر بوتاکس برای درمان اسپاسم عضلانی اندام‌های فوقانی پس از سکته مغزی، میگرن مزمن، درد شدید گردن و اسپاسم مرتبط با گرفتگی عضله گردن تایید شده است. گرفتگی عضله گردن ( cervical dystonia) یک وضعیت دردناک است که در آن عضلات گردن به طور غیر ارادی منقبض شده و گردن را در وضعیتی غیر طبیعی قرار می‌گیرد. شرایط مشابه اسپاسم عضلانی غیر ارادی مرتبط با آسیب سر، آسیب نخاعی، فلج مغزی و بیماری پارکینسون، سال‌هاست که با موفقیت درمان می‌شوند، اما همچنان جز کاربرد‌های فرعی بوتاکس به حساب می‌آیند. علاوه بر این، گزارش‌های مختلفی از درمان موفقیت آمیز با سم بوتولینوم در درمان دردهای مزمن عضلانی یا میوفاشیال گردن، کمر و باسن وجود دارد. انقباضات پلک به انقباض‌های عضله مدور دور پلک که باعث پرش غیرارادی یا بسته شدن غیر ارادی پلک‌ها می‌شود انقباضات پلک‌ها یا بلفارواسپاسم ( Blepharospasm) می‌گویند. انقباضات پلک‌ها یک عارضه پیش رونده عصبی است که بیشتر در زنان میانسال و سالمند اتفاق می‌افتد. شایع‌ترین شکل انقباض پلک‌ها «بلفارواسپاسم خود به خودی خوش‌خیم» است که به صورت بسته شدن مکرر غیر ارادی پلک‌ها تظاهر می‌کند. انقباضات پلک‌ها نوعی دیستونی موضعی ناشایع است. دیستونی به معنای انقباض غیر ارادی مکرر و طولانی در یک عضله یا گروهی از عضلات می‌باشد. در حال حاضر بهترین روش درمان انقباضات پلک‌ها تزریق بوتاکس است. وقتی بوتوکس به صورت موضعی به داخل عضلاتی تزریق می‌شود که مسوول بسته شدن پلک هستند، جذب پایانه‌های عصبی می‌شود که به عضلات فرمان می‌دهند. بوتوکس مانع آزاد شدن استیل کولین می‌شود که مسئول انقباض عضلات است. در نتیجه نوعی فلج موقتی علائم بلفارواسپاسم برطرف می‌شوند. معمولاً اثر تزریق پس از یکی دو هفته ظاهر می‌شود و 3 تا 6 ماه باقی می‌ماند. پس از این مدت لازم است تزریق بوتوکس مجدداً تکرار شود. البته در معدودی از بیماران پس از یکی دو بار تزریق علائم برطرف می‌شود. تزریق بوتوکس روش بسیار مؤثری است و در بیش از 90 تا 95٪ موارد باعث بهبود قابل توجه فرد می‌شود. البته تزریق بوتوکس می‌تواند عوارضی مانند پتوز (افتادگی پلک)، تاری دید یا دوبینی ایجاد کند اما این عوارض گذرا هستند و حداکثر ظرف مدت 6 ماه برطرف می‌گردند. لاغری تزریق بوتاکس به معده (Gastric botox) به دلیل اینکه بدون جراحی و در زمان کوتاهی انجام می‌شود بسیار مورد توجه می‌باشد. این روش به تنهایی قابلیت لاغر کردن ندارد و لازم است که فرد بعد از تزریق تحت نظر متخصص تغذیه باشد. بوتاکس معده یکی از روش‌های کاهش وزن سریع است که از طریق آندوسکوپی و تزریق به برخی از نواحی معده صورت می‌گیرد. اعصاب و عضلات معده بعد از تزریق، به مدت 4 تا 6 ماه منقبض و فلج می‌شوند و از این طریق اشتهای فرد کاهش پیدا می‌کند. سه روز بعد از تزریق کم کم احساس گرسنگی کاسته شده و یک هفته بعد از تزریق به کلی این حس کم می‌شود. همین امر در کنار رژیم غذایی مناسب منجر به کم شدن وزن می‌شود. از طرفی، مواد غذایی به مدت طولانی‌تری در معده باقی می‌مانند و همین مسئله باعث می‌شود که فرد تا ساعت‌ها احساس سیری کند و تمایلی به خوردن غذا نداشته باشد. با توجه به عادت‌های غذایی و ورزشی فردی که از این روش استفاده کرده است و نیز سن و سطح متابولیسم ، بعد از 4 تا 6 ماه، کاهش وزن بین 10 الی 20 کیلو مشاهده شده است. از سن 18 به بعد فرد می‌تواند از این روش برای لاغری استفاده کند و محدودیت سنی وجود ندارد. این روش برای بانوان حامله و یا شیرده مناسب نیست چرا که بوتولینوم توکسین از مادر به جنین منتقل می‌گردد. لب بوتاکس که از سم بوتولینوم نوع A به دست می‌آید، درمان غیر جراحی است که در دوز بسیار پایین و با هدف رفع خط خنده، به نواحی اطراف لب تزریق می شود. مکانیسم عمل به گونه‌ای است که با مسدود کردن ارسال سیگنال‌های عصبی از اعصاب به عضله هدف، جلوی هرگونه انقباض را در عضله گرفته و عضله دیگر قادر به حرکت نخواهد بود. در واقع منجر به بروز فلج موقتی در عضله ناحیه درگیر می‌شود. با تزریق بوتاکس به اطراف لب، عضلات این ناحیه به مرور ضعیف می‌شوند و حرکتی نخواهند داشت، به همین خاطر، شاهد برطرف شدن خط خنده به خصوص هنگام خندیدن خواهیم بود. خط خنده در برخی افراد از سنین پایین‌تر ظاهر می‌شود و به مرور زمان و تحت تاثیر عواملی مانند بالا رفتن سن و کاهش تولید کلاژن، افزایش وزن و استعمال دخانیات عمیق‌تر و مشخص می‌شوند. درست است که ظاهر شدن این خطوط، بخشی از اثرات طبیعی بالا رفتن سن است، با این حال، بسیاری از افراد از بروز آن ناراضی هستند، به خصوص زمانی که از درون احساس جوانی و سرزندگی دارند. بهبود خطوط عمودی (perioral lip lines) اطراف لب‌های بالا و پایین بالا بردن گوشه‌های لب‌ها حذف خطوط گوشه دهان که روی به پایین‌اند و به آنها خطوط ماریونت (marionette line) یا خطوط غم می‌گویند. اصلاح لبخند لثه ای (Gummy smile) تزریق بوتاکس به لب با اهداف مختلفی انجام می‌شود. تزریق بوتاکس خط خنده محدودیت سنی ندارد و افراد 18 تا 65 سال می‌توانند برای درمان اقدام کنند. افرادی که بنا به دلایل ژنتیکی بیشتر در معرض چین و چروک‌های پوستی هستند یا خط خنده جزئی در سنین پایین در آن‌ها ظاهر شده است، می‌توانند به محض مشاهده اولین علائم خط خنده، برای تزریق بوتاکس مراجعه کنند تا جلوی عمیق‌تر شدن خطوط گرفته شود. بهتر است افراد با شرایط ذیل از تزریق بوتاکس خودداری کنند: • خانم‌های باردار و شیرده • افراد مبتلا به اختلالات عصبی • افرادی که داروهای خاص یا داروهای رقیق‌کننده خون مصرف می‌کنند. • افرادی که سابقه حساسیت به بوتاکس دارند و عوارض شدیدی در آن ها ایجاد شده است. میگرن تزریق بوتاکس به عنوان یکی از درمان‌های پیشگیری از میگرن مزمن (Chronic migrain)، مؤثر است و می‌تواند تعداد روزهای سردرد و میگرن را به طور معناداری کاهش دهد. اگر علائم میگرن حداقل 15 روز در ماه احساس می‌شود، پس فرد دچار میگرن مزمن می‌باشد. تزریق بوتاکس موجب مسدود‌کردن انتقال‌دهنده‌های عصبی که سیگنال‌های درد را از مغز حمل می‌کنند، می‌شوند. بوتاکس با غیرفعال کردن انتقال‌دهنده‌های عصبی، از رسیدن پیام درد به مغز جلوگیری می‌کند و دیگر درد را فرد احساس نمی‌کند. این درمان به‌طور معمول هر سه ماه یکبار تکرار می‌شود تا به کنترل سردرد و میگرن کمک کند و کیفیت زندگی افراد مبتلا به این بیماری را بهبود بخشد. مزایا: • بهبودی حداقل 50 درصدی در تکرر و شدت میگرن. • ماندگاری 6 ماهه بعد از درمان (2 سری تزریق). • شدت حملات کمتر است. • با درمان دقیق کنترل درمان ها آسان‌تر می‌گردد. • شدت سردرد یا گردن درد اولیه کمتر است. • تحمل محرک‌ها بیشتر می‌شود. • بیمار در کل عملکرد بهتری خواهد داشت. مهم: مهم است بدانید که استفاده از بوتاکس باید توسط پزشک مجرب و متخصص انجام شود. پزشک با توجه به نیازها و مشکلات شما، دقیقاً مکان‌های مناسب برای تزریق بوتاکس را تعیین می‌کند و میزان مناسبی از ماده را تزریق می‌کند. همچنین، هنگام استفاده از بوتاکس، نکاتی مانند عوارض جانبی ممکن و مراقبت‌های پس از تزریق نیز باید مدنظر قرار گیرد. در نهایت، بوتاکس به عنوان یک روش غیرجراحی و غیرتهاجمی برای بهبود ظاهر و حل برخی از مشکلات زیبایی و پزشکی، توسط افراد مختلف با استقبال می‌شود. با مشورت با پزشک خود، می‌توانید از کاربردهای مناسب بوتاکس برای بهبود و آرامش بخشیدن به خودتان بهره‌برداری کنید.